مدرن سازی بلوچی

مدرن سازي بلوچي

بلوچي زبان مردم بلوچ است. اين زبان در جنوب غربي پاكستان، جنوب شرقي ايران ، جنوب افغانستان، كشور هاي ساحلي خليج فارس و نيز تركمنستان مورد استفاده قرار مي گيرد. اين زبان از لحاظ ادبيات شفاهي داراي منابع غني است. داستان ها، حماسه ها، اشعار و ساير انواع ادبي سينه به سينه از نسلي به نسل ديگر منتقل شده اند. اين زبان جزء خانواده زبان هاي هند و ايراني است كه در شاخه ايراني قرار دارد. گويشوران اين زبان در حدود ٥ ميليون نفر تخمين زده شده اند. زبان بلوچي در دوره هاي متمادي تحت تاثير زبان هاي مختلف بوده است زيرا اين زبان تا به حال زبان رسمي هيچ كشور و يا ايالتي نبوده است و زبان مغلوب بوده است. دليل ديگري كه زبان بلوچي از زبان هاي ديگر تاثير پذيرفته است ارتباط مردم بلوچ با ساير اقوام در اطراف خويش است. اين زبان از سه زبان فارسي، عربي و اردو تاثير زيادي در سطح واژگان پذيرفته است. اين زبان مانند هر زبان زنده اي در حال تغيير و تحول بوده است. اين تغييرات در برهه اي از زمان تند و در بسيار موارد كند بوده است. اما تغييرات در هر زباني ضروري است تا آن زبان خود را با نياز هاي گويشوران و تغييرات جامعه وفق دهد زيرا مهم ترين كاركرد زبان ارتباط است. آنچه كه در اين مقاله درباره ي آن بحث خواهيم كرد مسئله مدرن سازي زبان بلوچي براي برطرف كردن نياز هاي گويشوران خويش است. آيا زبان بلوچي توانسته خود را با شرايط محيطي و اجتماعي جامعه اي كه در آن تكلم مي شود وفق دهد؟ آيا گويشوران مي توانند نيازهاي زباني خود را با اين زبان بر طرف كنند؟ حال با روش هاي علمي به طرح مسئله و بيان جواب هاي مناسب براي سوالات مطرح شده خواهيم پرداخت. فيشمن در بررسي مشكلات زباني ملت هاي آنها را به سه دسته تقسيم بندي مي كند. دسته اول ملت هاي جديد در حال توسعه مانند كشورهاي آفريقاي شرقي هستند. ملتهاي قديمي در حال توسعه مانند كشورها خاورميانه در دسته دوم قرار مي گيرند. ملتهاي مياني دسته سوم را تشكيل مي دهند كه پاكستان را مي توان در اين دسته قرار داد. در اين دسته بندي هر كدام از دسته ها داراي مشكلات و مسايل خاص خود هستند. مشكل كشور هاي جديد در حال توسعه ايجاد و حفظ ادغام سياسي و فرهنگي-اجتماعي است. در كشور هاي قديمي در حال توسعه اگرچه ادغام برپايه تاريخ و گذشته باشكوهشان صورت گرفته است ولي دغدغه اصلي اين جوامع مدرن سازي است. در اين جوامع زبان كلاسيك معيار با زبان مردم عام تفاوت دارد و اين زبان معيار بايد از مرحله مدرن شدن عبور كند. در ميان ملل ميانه علاوه بر ايجاد ادغام فرهنگي-اجتماعي، بايد با روند مدرن شدن نيز مواجه شوند. ايران كشور بزرگ اقوام ايراني در دسته كشورهاي با سابقه در حال پيشرفت قرار مي گيرد. بلوچي نيز به تبع آن در همين بخش قرار مي گيرد. بلوچستان داراي تاريخ چند هزار ساله است. بلوچستان تاريخ پر عظمت و گذشته پرشكوهي داشته است كه اين در ادبيات بلوچ و غير بلوچ انعكاس داشته است. حال با توجه به نظريه فيشمن مشكل اصلي زبان بلوچي عبور از پروسه مدرن شدن است. جهان در قرن بيست و يكم با سرعت فزآينده اي در حال پيشرفت است. هر روز تكنولوژي جديد وارد بازار مي شود و زبان هر كشور بايد بتوان در مواجه با چنين پيشرفت هاي نياز هاي زباني كاربران خويش را مرتفع كند. زبان داراي ويژگي هاي متعددي است كه يكي از آنها باروري است. يعني گويشوران هر زبان مي توانند به تعداد نا محدود جمله جديد بسازند. زبان سيستم بسته اي نيست بلكه يك طرف آن گشوده است و همين باز بودن سيستم باعث گسترش زبان مي شود.براي اضافه كردن واژگان جديد به هر زباني روش هاي گوناگوني وجود دارد. مهمترين روش قرض گرفتن از زبان ديگري است. واژه اي براي ناميدن يك جسم در زبان مبدا توليد مي شود، زبان مقصد براي آنكه آن جسم را عنواني بدهد آن واژه را از زبان مبدا قرض مي گيرد. در روش قرض گيري كلمه بايد كمي دچار تغيير حداقل در سطح آوايي شود تا بتواند براي گويشوران زبان مقصد قابل بيان باشد. روش ديگر ابداع است. در اين روش واژه اي كاملا جديد در زبان توليد مي شود كه هرگز وجود نداشته است. از ديگر روش ها در فرايند زايشي زبان مي توان به تركيب،كوتاه كردن، تبديل نام برد. در بلوچي عمدتا از روش قرض گرفتن براي نام گذاري اشياء جديد استفاده شده است. مثلا كامپيوتر كه يك كلمه انگليسي است با كمي تغييرات در سطح آوايي وارد واژگان اين زبان شده است. از نمونه هاي ديگر مي توان به كلماتي مانند"مانيتور،لامپ،تلويزيون،راديو،... " اشاره كرد. البته بلوچي در بعضي موارد از واژگان داشته براي نام گذاري اشياء با استفاده از روش تركيب بهره جسته است. مثلا "بالي غراب" به معني هواپيما از تركيب دو واژه "بالي" و"غُراب" ساخته شده است و هر دو در قاموس واژگان بلوچي وجود داشته اند. روش ابداع توسط چند محقق بلوچ براي ساختن واژگان جديد نيز استفاده شده است. مهمترين شخصيت بلوچ كه در ابداع لغات بلوچي كارهايي انجام داده است سيد ظهورشاه هاشمي بوده است. او در فرهنگ لغت خود واژگان زيادي را ابداع كرده است. با توجه به روش هاي مذكور كه بلوچي از آنها براي توليد و ايجاد واژگان جديد استفاده كرده است، مي توان اين نتيجه را گرفت كه بلوچي يك زبان پويا است كه در گذر از مرحله مدرن شدن از روش هاي متعددي براي برطرف كردن نيازهاي زباني گويشوران خويش سود مي جويد. اين روش ها نيز نشان گر آنند كه بلوچي مانند ديگر زبان هاي دنيا براي بارورسازي واژگان خود از همان روشهايي بهره مي برد كه ساير زبان هاي دنيا از آن سود جسته و مي جويند. بلوچي در پروسه مدرن شدن داراي مشكلاتي نيز مي باشد كه مي توان به مشكلات نگارش آن اشاره كرد. زبانشناساني مانند دكتر جهاني،استاد دانشگاه اوپسالا، در كتاب خود به بررسي اين مشكلات زبان بلوچي از لحاظ تعيين زبان معيار و رسم الخط واحد پرداخته است. در حقيقت انتخاب لهجه معيار و رسم الخط واحد از مراحل مدرن شدن هستند. بلوچي داراي لهجه ها و رسم الخط هاي متفاوتي است كه انتخاب لهجه و رسم الخط معيار بر اساس مطالعه انجام شده توسط دكتر جهاني كار سهلي است. يعني بايد لهجه و رسم الخطي را برگزيد كه گويشوران بلوچ در خواندن و نوشتن آن كمترين مشكل را داشته باشند. انتشار مقالات، روزنامه ها، مجلات وكتب مختلف به زبان بلوچي كه عمدتا در پاكستان به چاپ مي رسند روند گزينش لهجه و رسم الخط معيار را تا حدودي تكميل كرده است. اما هنوز مشكلاتي در سطح نگارش وجود دارد كه بايد تغييراتي براي برطرف بهتر نياز هايي زباني گويشوران اين زبان ايجاد شود. بلوچي مانند هر زبان زنده دنيا داراي كمي ها و كاستي ها مي باشد. اين زبان براي اينكه بتواند به عنوان يك زبان زنده دنيا در ميان گويشوران خويش عمل كند، مانند هر زبان ديگر نياز به تغيير تحول و اصلاح دارد. بلوچي تا به حال توانسته با حفظ ساختار خود با استفاده از روش هاي متعدد نيازهاي زباني گويشوران خود را بر طرف كند گر چه در اين مرحله مدرن شدن با مشكلاتي نيز مواجه بوده است. پروسه مدرن شدن بلوچي اگرچه تا براي افراد غير متخصص نامطلوب بوده است ولي اين روند نياز هاي زباني را تا حدودي برطرف كرده است. بلوچي كمتر در سطح عموم آموزش داده مي شود و همين امر باعث كند شدن روند مدرن شدن بلوچي حداقل در زمينه نگارش شده است. تحقيق زبانشناسان درباره زبان بلوچي مي تواند روند مدرن سازي بلوچي را تسريع بخشد.

---

منابع: 1.Fishman, J.A (1968). Language problems and types of political and sociocultural integration: a conceptual postscript. New York: John Wiley & Sons, Inc. 2.Hudson, G (2000). Essential Introductory Linguistics. Massachusetts: Blackwell Publishers, Inc. 3.Jahani, C (1989). Standardization and Orthography in the Balochi Language. Stockholm: Almqvist & Wiksel International.