اوستا

اَوِسْتا، نام کلی مجموعهٔ کهن‌ترین نوشتار و سروده های ایرانیان است، که به در واقع دانشنامه ی ایرانیان بوده و در روزگار باستان بیست و یک نسک (کتاب) داشته و در شکل کنونی خود شامل پنج بخش است. بخش های اوستا عبارتند از : یَسنه که سخنان زرتشت موسوم به گاهان، در آن گنجانده شده، یشت‌ها (سرودهای نیایشی)، وندیداد، ویسپرد و خرده‌اوستا.

معنای واژه

واژه اَوِستا که در خود کتاب نیامده به معنی دانش و شناخت است و با واژه «ودا»، نام کهنترین کتابِ دینی هندوان همریشه است. بر روی هم اوستا را می‌توان به معنی «آگاهی‌نامه» یا «دانش‌نامه» دانست كه آن را مرجع نامه نيز مينامند.

تاريخچه اوستا

بخش‌های اوستا در دوران‌های مختلف توسط اشخاص متعدد تالیف شده است اما از آن میان فقط بخشی از سرودها از آنِ خود زرتشت است. مندرجات اوستا عبارتست از نیایشِ اهورا مزدا و امشاسپندان و دیگر ایزدان و مظاهر طبیعت و تکالیف انسان در جهان بهشت و دوزخ و داستان‌های ملی.

گویند پس از آنکه اسکندر مقدونی قصر سلطنتی ایران را آتش زد اوستا را نیز بسوخت. بلاش اشکانی فرمان داد تا اوستای پراکنده را از شهرهای ایران جمع کنند. اردشیر بابکان تنسر را مامور مرتب ساختن آن کرد. پسرش شاپور اول کار پدر را تعقیب نمود و در نهايت آنرا به همان شيوه كهن به بيست و يك نسك بخش كردند و نامها و شرحِ اين نسك ها در كتابِ پهلوي دينكرد و كتابهاي ديگر آمده است<ref>اوستا، جليل دوستخواه(از گزارش ابراهيم پورداوود،چاپ پنجم 1364، برگِ نخستِ پيشگفتار</ref>. نسك هاي بيست و يك گانه اوستا به سه بهر بخش مي شده است:

• نسكهاي گاسانيك در دانش و كار مينوي.
• نسكهاي داتيك در دانش و كار جهاني.
• نسكهاي هاتك مانسريك در آگاهي از كردارهاي ميانِ جهانِ مينوي و جهانِ خاكي<ref>اوستا، جليل دوستخواه(از گزارش ابراهيم پورداوود)،چاپ پنجم 1364، برگِ دومِ پيشگفتار</ref>.

اوستای امروزی شامل بخش‌های زیر است:

• یسنا، گاهان بخشی از یسن است.
• ویسپرد
• وندیداد
• یشتها
• خرده اوستا.

گويش اوستا

زباني كه اوستا به آن نوشته شده به سببِ وجودِ نامِ اوستا، زبان اوستايي ناميده شده است. اوستا به دو گویش نوشته شده‌است. گویشی که گاهان یعنی سخنان خود زرتشت بدان نوشته‌شده و گویشی که بخش‌های دیگر اوستا را بدان نوشته‌اند. گویش نخست را گویش گاهانی و گویش دوم را گویش جدید نامیده‌اند. اوستای امروزی حدود یک سوم اوستای دورهٔ ساسانی است. اوستای دورهٔ ساسانی بیست‌ویک نسک داشته است.

اوستای کهن

كتاب اوستایی که به امروز رسیده است، از نظر زمانی به سه بخش متفاوت تقسیم می‌شود:

- بخش یكم شامل «اوسـتـای كـهـن» كه مضامین آن از نظر زمانی متعلق به روزگار پیش از زرتشت (پیش از حدود دو هزار و هشتصد سال پیش) است؛ اما نگارش آن متعلق به عصرهای پس از زرتشت است و هنگام این نگارش و بازنویسی دگرباره، تا اندازه‌ای مضامین و باورهای جدیدتر را به متن‌های كهن اضافه كرده‌اند.

- بخش دومِ اوستا از نظر زمانی شامل «گـاتـهـا» است كه سروده‌های مینوی شخص زرتشت، پیام‌آور بزرگ ایرانی به شمار می‌رود كه هر چند از نظر مضمون پس از اوستای كهن سروده شده است؛ اما از نگاه زبان و نگارش، كهن‌ترین بخش اوستای موجود است.

- بخش سوم اوستا از نظر زمانی شامل یـسـنـا، یـشـت‌های جدید، ویـسـپـرد، ونـدیـداد و خـرده اوسـتـا است كه همگی جزو اوسـتـای نـو به حساب می‌آیند. اما بسیاری از مضامین همین بخش‌های جدید نیز برگرفته و اقتباس شده از باورها و نوشتارهای كهن است؛ اما این آمیختگی به حدی است كه امكان تفكیك را امكان‌پذیر نمی‌سازد. به عنوان نمونه می‌توان از داستان جمشید در وندیداد نام برد كه یكی از كهن‌ترین داستان‌ها و باورها و نوشتارهای ایرانیان است، اما شكل نگارشی كهن آن كاملا دگرگون شده و تغییر اساسی یافته است.

منابع

• اوستا، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، صفحه ۹۳۲
• اوستای کهن (متن کامل)، گزارش و پژوهش رضا مرادی غیاث آبادی، چاپ 1382، صفحه 9 تا 12
• کتاب زبان فارسی و سرگذشت آن،نوشتهٔ دکتر محسن ابوالقاسمی

پیوند به بیرون

• متن کامل اوستا