بررسی تحول واژه کد

از لاشار

بررسی واژه کد یا کت

زبان و تحول

زبان چون نهادی از جامعه بشری است پس همیشه از خصلت های جوامع بشری پیروی می کند. زبان و فرهنگ و در مقیاسی وسیع تر جامعه چون با موجود زنده ای به نام انسان در تعامل هستند خصلت زنده بوند و تغییر یافتن را اکتساب می کنند. فرهنگ که بارها درباره آن سخن گفته ایم یکی از مولفه های موجود در تعریف آن پویایی آن است. زبان هم جزیی از آن است پویایی منحصر به خود را دارد. در برخی قسمت های زبان به سرعت و در برخی به کندی هر چه تمام تر تغییر می یابد. یکی از تغییرات عوض شدن واژگان هر زبانی است. گاه یک واژه ممکن است به طور کامل مطرود شود و گاهی یک واژه نیز در مولفه های معنایی خود دچار تحول می شود. مثلا ممکن است یک واژه در یک دوره زمانی معنی خاص و در زمانی دیگر معنی کاملا متفاوت بدهد. در هر زبانی از این نمونه ها بسیار مشاهده می شود.

تغییر در سطح واژه

کلمه چون که بخشی از زبان هستند خصایص آن سیستم را در خود دارند. یکی از تعاریف زبان آن را به مجموعه قانونمند که از مجموعه های کوچکتر ساخته شده است و آن زیر مجموعه های نیز دارای نظامندی خاص خود هستند. تغییراتی که در سیستم واژگانی زبان انجام می گیرد سریع تر و قابل مشاهده تر هستند تا تغییراتی که در مثلا سیستم دستور یک زبان انجام می شود. پس مردم نمود این تغییرات را به راحتی در زبان خویش احساس می کنند. چون ساختارهای زیرین زبان مانند خط یا دستور محکم تر هستند تغییرات کند و یا به ندرت در آنها روی می دهد. مردم به این تغییرات بسیار حساس و حتی ممکن تغییری که در دستور یا خط داده می شود از طرف گویشوران آن زبان رد شود یا با اکراه پذیرفته شود. نمونه این نوع اصطکاک در زبان ترکی و خط آن که در زمان آتاترک صورت گرفته به وضوح مشاهده می شود. چون نیروهای ماورای زبان در این مسئله نقش داشتند این تغییر سریع تر صورت گرفت.

طرح مسئله

آنچه قصد داریم در این مقاله بررسی کنیم تحولی است که تکواژ کد(kad) یا کت(kat) در زبان فارسی و بلوچی به آنها مواجه شده است. در زبان فارسی معیار تکواژ کد اکنون یک تکواژ آزاد نیست. یعنی در زبان فارسی امروز کلمه کد که تغییر یافته کت است به تنهایی استفاده نمی شود. بلکه همراه تکواژه های دیگر می آید تا معنی بیابد. مانند کدخدا ، کدبانو ،دهکده یا ماتمکده که بر اثر تغییرات زبانی اکنون آنها یک تکواژ به شمار می آیند. ریشه تکواژ کد بر گرفته از کن(kan) از زبان اوستایی است که به معنی خانه به کار می رفته است. تکواژ کن با ت در می آمیزد و کلمه ی کنت(kant) را می سازد. تکواژه کنت در زبان پهلوی معادل شهر است. تکواژه کنت اکنون با نام برخی از شهرهایی بلوچستان و حتی ایران با کمی تغییر به کار رفته است مانند نسکند(نسکنت) یا قصرقند(کسرکند) در فارسی کندژ یا کهندژ را داریم که در همه آنها کنت یا کند معنی شهر را دارد.

بررسی تغییر آواشناسی

د' و 'ت' در زبان مستخرج یکسانی دارند هر دوی آنها از برخورد نوک زبان به پشت دندانهای جلویی پدید می آیند. تبدیل شدن آنها به هم دیگر بسیارمحتمل و به لحاظ زبانی قابل پیش بینی است. مثلا در زبان فارسی آوای 'ث'وجود ندارد و وقتی یک فارسی زبان آن را در دیگر زبان های می شنود آن را به ترین آوایی که در‌ آن زبان وجود دارد تعبیر می کند یعنی آنها 'ت'می شنود. این تغییر در تکواژ کنت و بعد ها کند صورت گرفته است. در برخی موارد میانوند 'ن'از این تکواژ حذف شده است مانند کت یا کد . در برخی واژه های فارسی امروز ما این تکواژ را می بینیم مثلا کندو.

در زبان بلوچی

در زبان بلوچی کت، کند و کد وجود دارند. در زبان بلوچی لهجه سراوانی هنوز به خانه کت گفته می شود. این نشان گر این واقعیت است که زبان بلوچی یکی از اصیل ترین زبان های دسته زبان های ایرانی است. تغییرات در سطح واژگان اگر چه بسیار بوده است ولی برخی واژگان در زبان بلوچی گنجینه ایی بی بدیل برای شناخت زبان های همسایه هستند.