ادبیات نوین بلوچی
مرحله جديد ادبيات بلوچی با ويژگيهاى نوين از چند سال قبل از استقلال پاکستان آغاز شده بود و در خلاء زمانى موجود بين دوره قديم و جديد نيز شاهد فعاليتهاى چندان مهمي نمىباشيم. البته آرمانها و شعارهاى آزاديخواهى در شبه قاره هند از طريق زبانهاى بومى؛ بيشتر رايج بود. در اين ميان شعرا از زبان اردو و فارسی در راه نشر افكار و ايدههاى آزاديخواهانه خويش بهره كافى بردند و سبك و شيوه "علامه اقبال"، "مولانا شبلى نعمانى" و "مولانا ظفرعلى خان" در سرودن شعر با مضامين سياسى ويژه، مقبول عام و خاص بود و در اين راستا و به همين جهت شاعرانى همچون "میرگل خان نصیر"، "ظهورشاه سيد هاشمى"، "محمد حسين عنقا" و "نسيم تلوى" در سرودن شعر از سبك شعرى ويژه "علامه اقبال" به زبانهاى فارسى و اردو پيروى مىكردند. همزمان با شاعران مذكور در اين دوره، "زيب مگسى" و برادر او "نواب يوسف على مگسى" يكى از رهبران بلند پايه جنبش آزادى خواهى، مجموعه شعر خويش را به زبان فارسى و اردو منتشر كردند. ساير شاعران اين دوره نيز تقريباً از سبك و سياق "برادران مگسى" پيروى مىكردند و مجموعه شعرى معروف "رحيل كوه" سرودة "محمد حسين عنقا" به خوبى مىتواند نشانگر جوّ ادبى حاكم بر آن دوره باشد.
"مرحوم ميرگل خان نصير" درباره انگيزه سرودن شعر به زبان بلوچی به ذكر خاطرهاى پرداخته و مىگفت: در "شهر مردان ايالت سرحد" در پايان يك اجتماع مردمى بزرگ كه در آن عدة انبوهى از عامه مردم و رهبران ممتاز سياسى، فرهنگى كشور شركت داشتند، قرار شد كه محفل مشاعرهاى برگزار شود كه در آن از هر قوم و مليت و منطقة پاكستان يك نماينده به زبان محلى شعر بسرايد. ساير نمايندگان از تمام پاكستان به زبان محلى خويش شعر سرودند و من چون مطلبى در زمينه شعر بلوچى در اختيار نداشتم، نتوانستم چيز قابل توجهى ارائه دهم، بعد از آن روز جداً تصميم گرفتم كه به زبان بلوچى شعر بسرايم.
"مرحوم گل خان نصير" اشعارى را كه قبل از استقلال پاكستان سروده بود جمع آورى نموده و تحت عنوان مجموعه شعر "گلبانگ" در سال 1951 میلادی چاپ و منتشر كرد.
بعد از استقلال پاكستان، زمينه رشد و پيشرفت شعر و ادب بلوچى همزمان با آغاز نشر برنامههاى بلوچى از "راديو کراچی" مساعد و هموار گرديد. رئيس راديوى كراچى "ذوالفقارعلى بخارى" در اين راستا با انديشمندان ديگر بلوچ به برقرارى ارتباط پرداخت و درنخستين مرحله "مولانا خیرمحمد ندوی" به عنوان مسئول برنامههاى بلوچى راديو كراچى تعيين شد و انديشمندان بلوچ همچون "سید ظهور شاه هاشمی"، "مراد ساحر"، "محمد عمر" و دانشجويان بلوچ مقيم كراچى مانند "فقیر محمد بلوچ"، "مير بشير احمد بلوچ"، "دکتر نعمت الله گچکی"، "عبدالحکیم بلوچ"، "اکبر بارکزیی"، "جمعه ناگمان كلانچى" و سايرين نيز در اين امر مهم ياريگر و مشوق "مولانا ندوى" بودند.
"مولانا خيرمحمد ندوى" با احساس جنبش و جهش فزاينده و رو به رشد زبان و ادب بلوچى، در سال 1951 میلادی "نخستين ماهنامة زبان بلوچى" به نام "اومان" را در کراچی به چاپ رسانيده و اگرچه انتشار اين ماهنامه مايه دلگرمى بسيارى از نويسندگان بلوچ گرديد، ولى به علت كمبود شديد امكانات و عدم تهيه و تدارك لوازم گسترده كارهاى مطبوعاتى، اين "ماهنامه" تعطيل گرديد و با وجود اينكه "اومان" بيشتر از چند ماه نپاييد اما اثرات شگرفى در تشويق سايرين براى فعاليتهاى مطبوعاتى به زبان بلوچى داشت و به همين سبب در سال 1956 میلادی، "عبدالواحد آزاد جمالدينى" ماهنامه جديدى بنام "بلوچى" را پايه گذارى نمود و به نيازهاى علمى، فرهنگى انديشمندان بلوچ پاسخ گفت. "آزاد جمالدينى" نه تنها يك شاعر مترقى و نثرنگار ماهر و زبردست بود بلكه از بنيانگذاران ادبيات جديد بلوچى و ملى گرايان دو آتشه به شمار مىرود.
ماهنامه "بلوچى" با تلاشها و كوششهاى شبانه روزى "آزاد جمالدینی" به مرحلهاى از رشد و شكوفايى رسيد كه علاوه بر پاكستان در مناطق بلوچ نشين ايران، افغانستان و خليج فارس خوانندگان و هواداران زيادى پيدا نمود و مايه دلگرمى خوانندگان و نويسندگان بسيارى گرديد.
