چابهار
چابَهار (نیز چاهبهار) یکی از شهرهای جنوبی استان سیستان و بلوچستان ایران است که تنها بندر اقیانوسی کشور ایران نیز میباشد. لنگرگاه آن قابلیت پهلوگیری کشتیهای اقیانوسپیما را دارد.
موقعیت جغرافیایی و وسعت
شهرستان چابهار با مساحتی حدود ۱۷۱۵۵ کیلومتر مربع در منتهی الیه جنوب شرقی ایران در کنار آبهای گرم دریای عمان و اقیانوس هند قرار گرفته است. این شهرستان از جانب شمال به شهرستانهای ایرانشهر و نیکشهر و از جنوب به دریای عمان و از شرق به پاکستان و از غرب به استانهای کرمان و هرمزگان محدود است.
بندر چابهار-مرکزشهرستان- با وسعتی بالغ بر ۱۱ کیلومترمربع در ارتفاع ۷ متر از سطح دریا قرارگرفته است و در ۶۰ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی و ۲۵ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. فاصله هوائی شهرستان چابهار تا تهران ۱۴۵۶ کیلومتر و فاصله زمینی از طریق جاده ایرانشهر- کرمان ۱۹۶۱ کیلومتر است. فاصله بندر چابهار تا مرکزاستان ۷۳۸ کیلومتر میباشد. این شهرستان حدوداً دارای ۳۰۰ کیلومتر مرز آبی در دریای عمان میباشد.
آب وهوا
همجواری منطقه آزاد چابهار با دریا، نزدیکی به مدار راسالسرطان و قرار گرفتن درمسیر بادهای موسمی شبه قاره هند و جبهههای استوایی موجب گردیده است که دارای آب هوایی گرمسیری معتدل با رطوبت نسبی باشد. این منطقه گرمترین نقطه کشور در زمستان وخنکترین بندر جنوبی ایران در تابستان میباشد. متوسط دمای حداکثر (در خرداد ماه) طی یک دوره ۷ ساله۳۱ درجه سانتی گراد ومتوسط دمای حداقل (دردمای ماه) ۱۹ درجه سانتی گراد.ومتوسط دما درطول سال ۲۶ درجه سانتی گرادمی باشد. حداقل رطوبت نسبی ۶۰ درصد و متوسط رطوبت نسبی ۷۰درصد گزارش شده است. متوسط بازندگی سالانه کمتر از ۲۰۰ میلی متر در سال است که ۶۴ درصد آن در زمستان میبارد.
دیدنیها
- خلیج چابهار با جلوههای طلوع و غروب خورشید در دریا.
- در کنارههای دریای عمان و در قسمت جنوبی شهرستان چابهار صخرههای بزرگی در اثر پیشروی آب دریا و فرسایش سنگهای رسوبی به وجود آمده که چشماندازی زیبا را تشکیل داده است.
- بندر چابهار دارای دو اسکله بزرگ به نامهای اسکله شهید کلانتری و اسکله شهید بهشتی با ظرفیت تخلیه و بارگیری ۱۵ تا ۲۰ هزار تن است.
- در چابهار چندین اسکله صیادی وجود دارد که سه اسکله صیادی تیس، رمین و بریس از بقیه دیدنیتر هستند. اسکله تیس در داخل محوطه منطقه آزاد و رمین در ۱۰ کیلومتری و بریس در ۶۰ کیلومتری چابهار قرار دارد.
- در بین دشت کهیر و تنگ و در ۲۰ کیلومتری روستای کهیر در مسیر جاده تنگ گالک به فاصله چند کیلو متری سه تپه کوچک گلفشان به ارتفاع ۱۰-۲۰ متر وجود دارد که دو تای آنها همانند تپه بوده و از چندین سال پیش غیر فعال شده است و سومی شکل یک آتشفشان در حال حاضر فعال میباشد و از دهانه آن گل سرد طوسی رنگی تراوش میکند. نظیر آن در سه نقطه دیگر جهان گزارش شده است.
- تالاب لیپار در ۱۵ کیلو متری شهر چابهار بعد از روستای رمین در مسیر جادهای ساحلی گواتر و در تنگهای صخرههای مشرف به درهای سبز قرار دارد. از بالای آن روستای لیپار در میان سبزهزارها پیدا است. در میان دو کوه که فاصله چندانی با هم ندارند آببندی ایجاد شده که آبهای سرگردان اطراف را جمع نموده است و به آبگیری به طول ۱۴ کیلومتر تبدیل شده است. در این آبگیر انواع بوتهها و درختچهها از نوع گز و کلیر و چش منطقهای با اکو سیستم خاصی را به وجود آورده است. پرندگانی چون چنگر، فلامینگو، کشیم، انواع حواصیل، طاووسک، باقرقره، تیهو، عقاب دشتی، و خوتکا در منطقه دیده میشود.
- انجیر معابد (لور لول)، و به زبان محلیها کرگ، درخت بزرگی است که در نوار ساحلی چابهار میروید. در آن شیره سفید رنگی جریان دارد و از درختان تیره کائوچوئی بشمار میآید. تاج این درخت بزرگ و پهن است و از انشعابات آن ریشههای نابجا میروید. پوست درخت صاف و خاکستری، برگهایش بیضی شکل ساده و درشت است، میوههای آن نارنجی رنگ و به درشتی فندق و قابل خوردن است. عموماً این درختان دارای قدمتی بالای صد سال هستند و اکثرا در نزدیکی زیارتگاهها قرار دارند یا قبلا زیارتگاه بوده اند، در حال حاضر در روستاهای رمین، تیس کوپان، ماشی، لیپار و کوپان سر از این درختها وجود دارد.
- در ناحیه ساحلی خلیج گواتر به ویژه در خور باهو و در نزدیکی محلی که رودخانه باهو کلات به دریای عمان میریزد، جنگلی از گونه حرا پدیدار میگردد. حرا درختچهای است که در مردابهای نواحی گرم کرانههای عربستان، مصر و جنوب ایران از جمله شهرستان چابهار میروید. از مشخصات حرا این است که دانه اش بر روی درخت مادر رشد اولیه را طی کرده و سپس نهال جوان حاصل از درخت جدا شده و به مرداب میافتد. برگهای حرا با دوام است و ظاهر بیضوی شکل و منتهی به یک خامه باریک میباشد. قسمت مورد استفاده پوسته شاخه آن میباشد.
- رودخانه باهوکلات در ۹۰ کیلومتری شرق چابهار به خلیج گواتر دریای عمان سرازیر میشود. این رودخانه بویژه به دلیل زیستگاه تمساح ایرانی از نظر گردشگری اهمیت دارد. گاندو یا تمساح پوزه کوتاه بطور طبیعی در این منطقه زندگی میکند.
- کوههای بدلند (Bad-Land) یا مریخی نیز یکی از مناظری است که به موازات ساحل از منطقهً کچو تا خلیج گواتر کشیده شدهاند و از پدیدههای ژئومورفولوژی این ناحیه هستند.
آثار تاریخی
ویرانهها
- ویرانههای تیس کوپان در بخش مرکزی دهستان کمبل سلیمان روستای تیسکوپان آثاری از ویرانههای قدیمی در دره تیسکوپان باقی است و این دره از دره تیس بزرگتر است.
- در محوطه باستانی کنارک در شمال غربی و جنوب شرقی کنارک ابزاری از دوران پارینه سنگی میانی بدست آمده که در یک سطح صاف به صورت پراکنده پخش شدهاند و شبیه ابزار شمال غربی ایران و ابزار لادیزی میباشند و به آثار دوران پارینه سنگی شبیه هستند. در بخش جنوب شرقی ابزاری بدست آمده که در کنار آنها مقداری سفال ساده و منقوش مربوط به هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم قبل از میلاد دیده میشود.
- بر فراز کوه شهباز بند آثار حصاربند و پی بندهای ساختمان و آثار شهر نشینی و خانههای مسکونی باقی مانده است. بنا بر باور بومیها برفراز این کوه بازهای شکاری شاه تربیت میشدهاند.
- شیرک سنت در شمال و شمال شرقی دره تیس واقع گردیده و دارای اثر دیواری است که از دیواری است که از پیروز گت عظیمتر و قطورتر بهنظر میآید و شاید شهرک یا آبادی کوچکی در دره تیس بوده است.
قلعهها
- قلعه تیس (قلعه پرتغالیها) در ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار، در روستای تیس قرار دارد. این قلعه از دوران اسلامی است و شماره ثبت ملی آن ۵۵۵ است.
این قلعه به ابعاد ۲۶×۵۴ متر ساخته شده است. عرض ساختمان بر پهنهی دماغهای که پانصد متر از آبخور دریا فاصله دارد در قسمت انتهای دماغه واقع است. در قسمت شمال شرقی درب ورودی اصلی قرار دارد و دارای چهار گوشواره خلفی که در پشت دیوارهای هشتی واقع شدهاند. هر کدام از آنها خود یک اطاقی است که با پیهای قطور ساخته شدهاند. دارای ایوانی است که با دو پله با حدود یک متر ارتفاع از سطح حیاط قلعه بلندتر است. در ضلع شمال شرقی آثار اطاقهایی وجود دارد که اکنون خراب شدهاند. و هر کدام دارای یک اطاق بزرگ تر مشرف به ایوان اختصاصی هستند. طرز ساخت بنا (اطاقها و ایوانها) شبیه به کاروانسرای شاهعباسی بیستون است که در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شده است. در سه طرف حیاط حجرهها و اطاقهایی حجرهها و اطاقهای ضلع شمالی وجود دارند. در سمت ساحل دریای عمان آثار دو برج بزرگ در طرفین دیده میشود. برج سمت راست که در جنوب قرار دارد به صورت یک اطاق با یک ایوان و یک شاه نشین است که بر روی هرمی مکعب مستطیل شکل پی سازی شده و یک برج با منار بر روی آن قرار گرفته و یک منار به ارتفاع ۵/۶متر باقی مانده است. مصالح بکار رفته در ساخت قلعه، آجر، سنگ و گچ میباشند و آثاروتزئینات از آجر و سنگ در اطراف گلدستههای باقی مانده اند، این مناره برای دیدبانی به کار میرفته است. و چون بر همه خلیج دهانه تیس اشراف کافی دارد و در ضمن از فاصله زیادی در دریا دیده میشود.
سبک ساخت و نوع مصالح بکار رفته مناره و گوشواره به سبک سلجوقی میباشد. و تعمیرات بعدی که در اتاقها و ایوانها انجام شده بیشتر سبک صفوی و سبک دوران قاجاریه است. در گوشههای حیاط قلعه آثاری از آب انبارها دیده میشود که از سنگ و ساروج و گچ ساخته شدهاند. در بیرون دیوار بلند قلعه آثار چاهی وجود دارد که در سنگ صخره کنده شده و لبه چاه بااستفاده از سنگ و ساروج محکم شده است. در قسمت سقف قلعه چوبهایی بکار رفته است که احتمالاً از نقاط دیگر به این محل آورده شدهاند.
تزئینات دور منار آجر چینی شبیه سبک تزئینات منارهای دوره سلجوقی میباشند اگر چه از بین رفتهاند ولی نقشهایی به خط عربی و خط کوفی از اثر برجستگیها و گودیها مشخص میشود. اندازه اطاقها معمولاً ۴×۳ متر یا کمتر است که دور یا چهار طرف یک پهنه وسیع واقع شدهاند.
در کتاب باستانشناسی و تاریخ بلوچستان به نقل از سرتیپ مهدی خان مهندس ایرانی آمده است: «در تیس بسیار قلعه خوبی است و یک سمت بدنه قلعه وصل به دریاست، قدری ناتمامی دارد که بنُا و عمله در آن مشغول کارند. دیوار بزرگی از سمت دریا کشیدهاند برای بار اندازی وغیره حصن معتبری است واصل قلعه نو در روی تپه مرتفعی ساخته شده است.» {سنه۱۲۸۲ هجری}(ش۸)
- قلعه پیروز گت در بخش مرکزی پنج کیلومتری شمال غربی چابهار در روستای تیس قرار دارد. این اثر از دوره اشکانیان و ساسانیان است. این قلعه بر فراز تپه ای در وسط دره تیس واقع است. ارتفاع تپه از ارتفاع دو رشته کوه اطراف تپه بیشتر نیست.
بلندی این محل تقریباّ ۱٫۵ تا ۴ برابر ارتفاعات اطراف در محل روستای تیس میباشد. تپه از تخته سنگهای ی از جنس رسوبی و آهکی تشکیل شده است. آثاری از زراعت و آبادانی در اطراف تپه پیروز گت دیده میشود. راه ورود به تپه سخت و پر خطر است. در قسمت پایین تپه و در اطراف آن آثاری از دیوارهای سنگی بزرگ و قلوه سنگ و ساروج با قدمت خیلی زیاد دیده میشود. قسمتهایی از دیوارها که باقی ماندهاند ضخامتی ۵/۲ تا ۴ مترو ارتفاع آن در بعضی نقاط به ۱۲ متر میرسد. بین دیوارهای اصلی اطراف تپه دیوارهایی با ضخامت کمتر به موازات دیوار اصلی دیده میشود که از یکدیگر ۸ متر فاصله دارند و ۲۰۰ متر طول دارند. بین دو دیوار آثاری از برجهای قلعه نمایان است و هر نقطه از تپه برای تأسیسات خاصی مانند کشیک خانه، قراول خانه و حفاظت قلعه اختصاص داشته است و تنها اثری که از آن به جا مانده است سنگ و دیوار شکسته، ملاط، ساروج، گچ، خردههای سفالی و پیهای بنائی میباشند. علاوه بر این دیوارهای بزرگ وضخیم قلعه اثر خندقی به عرض۳ متر و عمق متفاوت قبل از دیوار اصلی دیده میشود. در اطراف دژ آثاری از آب انبارها نمایان است زیربنای قلعه حدود ۸۰۰ متر، طول و عرض آن با توجه به وضع طبیعی زمین متغیر است و تقریباً بیضی شکل میباشد. آثاری از برجها در ضلع شمالی و جنوبی دیده میشود. در قسمت ضلع شمالی دو اطاق کوچک در اندازههای ۳×۲ متر به منظور دیدبانی روی یک گوشواره زمین مانند دو طبقه واقع شدهاند. وبلند ترین قسمت دژ و برج بر روی همین گوشواره است و بر اطراف اشراف دارد. در گوشههای شرقی و غربی در مرکز حیاط قلعه آثاری از سکوهای بلند که از سنگ تراشیده ساخته شدهاند مشهود است وقسمتهای ی که باقی ماندهاند نماینگر محلی برای اجتماع، عبادت یا نشستن اهل قلعه در یک مجلس بودهاست. سنگهای بکار رفته در بناها غیر آهکی هستند که نقاط دیگری به اینجا آورده شدهاند زیرا جنس خود تپه آهکی و سیلیسی میباشد. این بنا با توجه به آثار باقی مانده مشابه بناهای دوره پارتی (اشکانی) است و نام پیروز ساسانی به این احتمال قوت میبخشد.
- قلعه بلوچ گت در بخش مرکزی ۵ کیلو متری شمال غربی روستای تیس قرار دارد. این قلعه بر بالای کوهی مرتفع قرار گرفته است آثار دیوار قلعه و یک برج دید بانی از آن بر جای مانده است بقایای دو مقبره هرمی شکل برجسته که با سنگ و ساروج بنا گردیدهاند و از نوع مقابر اسلامی میباشند دیده میشود. همچنین آثاری از حصار و باروی قلعه در پیرامون محوطه اصلی و اطراف دژ فوقانی نیز باقی است، چندین چاه به منظور تامین آب مورد نیاز در صخره حفر شدهاند.
در روی قلعه آب انبارهایی از سنگ و ساروج و گچ در درون صخره تعبیه شده است که با وسایل و ابزاری آب مورد نیاز را از پای قلعه کشیده و به داخل آب انبارهای بالا رسانیدهاند. این آب انبارها در موقع ضروری آب مورد نیاز داخل قلعه را تأمین میکردهاند. این قلعه دارای یک موقعیت ممتازی بوده که آب رسانی، دید کافی به دریا و دور بودن آن از دسترس مهاجمان از خصوصیات آن بودهاند.
- قلعه انو شیروان سنگان در بخش دشتیاری دهستان باهوکلات دو کیلومتری روستای سنگان قرار دارد. قدمت آن ۳۰۰ سال است. این قلعه بر فراز کوهی قرار گرفته است. نوشیروان خان از قوم گیچکی ساکن در گیچ حدود ۳۱۱ سال پیش به باهوکلات مهاجرت کرده و قلعه را ساخته است.
- قلعه باتل در دبستان پلان روستای گتیگ بر روی تپه خاکی قرار دارد. لایههای سنگ عظیمی بر روی تپه نمایان است که با فرسایش خاک زیر آنها خالی شده است. آثاری از فسیل حیوانات و صدفهای دریایی در محل دیده میشود که بیانگر این است در سالیان کهن این ناحیه جزئی از دریا بوده است. در قسمت بالای کوه پارههایی از ظروف سفالی جلب نظر میکند. آثاری از برج و باروها دیده میشود که به مرور زمان به کلی تخریب شدهاند که تنها خرابه ای از آن باقی مانده است.
در محل آثاری از یک چاه به قطر یک متر و سی سانتیمتر و به شکل دایره در دل کوه کنده شده است دیده میشود.
- در پنج کیلو متری شمال غربی روستای تیس آثار بارویی که چندین کیلومتر طول دارد و دره را از غرب به شرق در برگرفته وجود دارد که به فیلبند معروف است. این دیوار عظیم با سنگ گچ و ساروج ساخته شده است. مردم محلی بر این باورند که سطح نزدیک خطالراس این رشته کوه محل نگهداری فیلهای شاه بوده و فیل بانان در آن جا فیل تربیت میکردهاند. در حال حاضر در طول رشته کوه فیل بند آثار پی ها، بندها و حفرهها و چا ههایی وجود دارد که احتمال میرود شهر قدیمی تیس، تأسیسات ساختمانی، بازرگانی، شهری، انبارها و سراهای مشهورش در قسمت قدیمی و بر فراز ارتفاعات سراسری دره تیس قرار داشته و دره تیس محل زراعت و دامنه آن محل دفن اموات بوده است.
گورستانهای تاریخی
- مقابر جنانی گچ در روستای تیس در دامنه کوه پیل بند در جنوب دره تیس واقع است. جنانی کچ محلی است که بنا بر باور مردم محل سکونت جنها بوده است. مقابر جنانی کچ در یک سرازیری ملایم قرار دارند این مقابر با مقابر سیراف بوشهر شبیه هستند. با این تفاوت که تعداد قبرها کمتر و جهت آنها تقریباُ شمالی جنوبی یا شمال شرقی جنوب غربی است. در میان قبرها چند قبر ایستاده بچشم میخورد و یک مقبره پلکانی با سرپوش صندوقچهای از سنگ وگچ بصورت نیمه سالم بدون لوحه و تزئینات خارجی وجود دارد که به نظر میرسد از دوران اسلامی یا جدید باشد. تقریباً حدود ۲۰۰ قبر کهن درمحوطه قدیمی آن وجود دارد.
- محوطه باستانی دمب کوه در حدود ۹۰ کیلومتری شمال شرقی چابهار در بخش دشتیاری در فاصله ۵/۲ کیلومتری روستای بلور مچی در ناحیه باهوکلات قرار گرفته است.
در این محوطه باستانی حدود ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ تدفین تخمین زده میشود که این قبور به شکل اطاقکهایی به اندازههای ۱×۱ و ۲×۵/۱ و ۲×۲ متر بنا گردیدهاند.
- گورستان تپه نهادی در پنج کیلومتری چابهار روستای تیس در دامنه کوه فیل بند ودر جنوب تیس در یک زمین با شیب ملایم قرار دارد. تعداد این قبرها زیاد نیست ولی سه مقبره در کنار هم قرار دارند که دو قبر بزرگ در دو طرف و یک قبر کوچک در میان آنها واقع شده است. جهت آنها شمالی جنوبی و شیب آنها رو به شمال است، بنا بر این سرمردهها در جهت جنوبی شمالی واقع میباشد. هر سه قبر در سنگ کنده شدهاند. احتمالاُ این مقابر متعلق به اعضای یک خانواده هستند که در یک حادثه از بین رفتهاند چنین مقابری بصورت خانوادگی و دسته جمعی در قبرستانهای کارتار در لبنان دیده شده است.
- گورستان قدیمی دشتیاری در بخش دشتیاری قرار دارد. سر آوریل اشتین در ۱۹۳۲ میلادی این محل را کاوش کرده است. قدمت آن به پیش از تاریخ دوره آهن میرسد. قبور شناسایی شده در این منطقه دارای نوعی سفال خشن قرمز یا خودی با روکش سفید هستند که بعضی از آنها آثاری از قبیل ماندههای غذا و یا آثار سنگی و فلزی دیگر مشاهده شده است و تعداد این قبور به ۳۰۰۰ قبر میرسد.
- غارهای بان مسیتی در پنج کیلومتری شمال غربی روستای تیس در دامنه کوه شهبازبند قرار دارد. یک غار طبیعی و دو غار مصنوعی در کنار هم قرار دارند. مجموعه این غارها را مردم محل بنام بان مسیتی میشناسند. غار اول طبیعی و بصورت نیم دایره است و با استفاده از روش تراشکاری داخل غار و دهانهً آن توسعه پیدا کرده است. یک مقبره کوچک از گچ به صورت دوسطح افقی که بر روی یکدیگر قرار دارند وفاقد آثاری از قبیل سنگ نوشته، خط و لوحه در عمق یک متر از سطح غار دیده میشود که در گرد آن یک فضای کوچک وجود دارد. از سطح غار تا مقبره به اندازه یک پله گودی دارد. مکعبی از سنگ و گچ بر فراز مقبره ساخته شده که زیر بنای یک گنبدکوچک است بدنههای اطراف این مکعب را با گچ برنگ سفید در آوردهاند در ورودی مقبره رو به دره تیس و به موازات دهانه ورودی غار واقع شده است. سطح مقبره در اندازه ۸/۰×۱/۳×۸/۱ متر است برروی دیوارههای مکعب مقبره گچکاری و با جوهر قرمز وبنفش خطوط و علاماتی نقش گردیده که شبیه به خط گجراتی و هندی هستند. طول و عرض غار ۱۸۰×۲۴۰ متر و ارتفاع آن نیز ۲۴۰ متر است. یک غار مصنوعی سمت راست غار طبیعی به فاصله هفت قدم قرار دارد که آثار تراش به خوبی در آن آشکار است. دهانه آن هشتاد سانتیمتر ارتفاع دارد و سقف آن کوتاه است و اکنون به علت خرابی یک آدم متوسط به زحمت در آن بطور خمیده میتواند بایستد و در انتها مسدود است و احتمال دارد حفرهها یا روزنههای ی طبیعی یا مصنوعی در قسمت انحناء خلفی کوه این غار را با غار سوم وصل کرده باشد یا به چاههای زیر زمینی که محلی برای دفن اموت در معابد قدیمی است برساند و سکویی که از سنگ وگچ ساخته شده است دیده میشود که دهانه ورودی آن ۸۰ سانتیمتر و سقفی کوتاه دارد. به فاصله ۵۰ متر در سمت چپ غار اصلی، غار سوم که طول دهانه قوسی آن حدود ۲۰ متر
است قرار دارد ظاهراً این غارها جزو یک واحد تأسیساتی ساختمانی بوده و به منزله حجرهها و توقفگاههای معبد یا پرستشگاهی بوده و در سطح زمین تا ورود به دهانه غار، پله کانی وجود داشته که آثار آن باقی است.
- گودانگریز (گودال انگلیس) در پنج کیلومتری شمال غربی روستای تیس در دامنه کوه فیل بند در جنوب دره تیس قرار دارد. مردم بومی نقل میکنند که در اواخر دوره قاجاریه و در اوایل دوره پهلوی انگلیسیها به کمک عده کثیری از کارگران بلوچ در این محل اقدام به حفاری نموده و مقادیری سفال، اشیاء برنزی، آهنی و سنگی پیدا کرده و غارت نمودهاند.
- مقبره سید غلامرسول در پنج کیلومتری شمال غربی چابهار قرار دارد. شماره ثبت ملی آن ۱۵۵۹/۳ است. قدمت آن به ۴۶۵ ه. ق میرسد. این مقبره با دیوارههای سفید رنگ به سبک معماری هندی که دروازه ورودی آن در ضلع غربی بنا واقع گردیده است. پس از درب ورودی صحن بزرگ حیاط مشاهده میشود امام زاده در ضلع غربی حیاط واقع گردیده است. بر پیشانی ورودی بنا تزئینات نقاشی الوان با طرحهای نقوش ستارههای مشبک وجود دارد. ظاهراً نمای دور تا دور داخل ساختمان دارای نقاشی بوده است و کلمات لا اله الا الله، یا محمد و یا علی و... نقاشی از گل در دیوارها جلب توجه میکند. فرم آن طوری است که نشان میدهد این اثر در روزگار سلجوقی احداث شده و در دوره صفویه نیز طرحهای نقاشی بر روی دیوارها تعبیه گردیده است. مقابل آرامگاه صفحهای به ارتفاع یک متر و چهار پله قرار دارد که بر روی آن مقبره واقع شده است. در قسمت شرقی صفحه آرامگاه (مقبره) یک پیشخوان باسقف تیرهای چوبی و حصیری و چند ستون چوبی است. که با پنج پله به حیاط متصل میشود.
پیشخوان قدمت چندانی ندارد، ساقه گنبد استوانهای است و سقف گنبد از درون با گچ سفید شده و بنا کاملاُ یک بنای خاص ایرانی و از معماری سلجوقی الهام گرفته است. مقبره در میان بنا واقع گردیده و بر روی آن یک صندوقچه و بالای آن یک جعبه چوبین با تزئینات مختلف هندسی قرار دارد، قبرستان در جانب شرق بنا قرار دارد.
نام اصلی سید غلامرسول سیدنا محمد و مردی صالح، شیعه مذهب بوده و در گذ شته مورد توجه مسلمانان هندی بوده و این توجه باعث شده که بنا در دورههای بعدی تحت تأثیر معماری هندی قرار گیرد. طبق روایات سیدنا محمد مسلمان هند بوده است و در سفری به چابهار تصمیم داشته که زن چابهاری اختیار کند. برای تدارک چنین منظوری مشغول میشود. اما در شب عروسی دچار کسالت میگردد بطوریکه در بستر مرگ میافتد و چون مورد توجه مردم بوده و در دم مرگ به آنها وصیت میکند که پس از مرگ سوگواری نکنند و در عوض مدت ۱۰ شبانه روز بر سر قبرش شادی کنند تا روحش شاد شود. این مراسم هر ساله از ۱۵ ذیالقعده به مدت ۱۰ روز بر پا میگردد و در این مراسم عده زیادی از اهالی چابهار و مناطق همجوار شرکت میکردند (در حال حاضر چنین مراسمی بر گزار نمیشود). در مراسم جشن و پای کوبی مردم چابهار و خصوصا مردم آفریقاییتبار (سیاهپوستان) در صبح روز اول و دوم حیاط آرامگاه به وسیله زنان جارو زده میشود و مردها با لباس پاکیزه به فراهم کردن بساط جشن میپرداختند، وهنگامی که آفتاب طلوع میکرد ساز و دهل مینواختند. قوالان پاکستانی، رقاصان هندی و خوانندگان سیاه و مهماننوازان بلوچ به هر طریقی در این شادی خدمت میکردند و این مراسم به مدت ۱۰ روز در ۳ نوبت صبح، عصر و شامگاه اجرا میشد. زنان مسن به داخل آرامگاه میرفتند تا شفا دردمندان و نیات دیگران را بخواهند در حالی که در این زمان مردان در بیرون محوطه پیشخوان به ساز و دهل مشغول بودند و چند زن جوان به رقصیدن میپرداختند و زنان مسن در داخل حرم به دعا مشغول میشدند و شفا میافتند و پس از۱۰ روز حرم را ترک میکردند. تا سال دیگر در مراسم جشن عروسی سیدغلامرسول شرکت کنند.
در کتاب فرهنگ مردم بلوچ نوشته عبدالله ناصری آمده است : «در مورد صاحب مزار دو عقیده وجود دارد یکی آنکه معتقدند این مزار از آن عارف وارسته و مرد حقی است به نام سید عبدالرسول و این زیارتگاه مردم شیعه چابهار است و افراد غیر شیعه هم از شیعههای این سرزمین پیروی میکنند. بعضی دیگر عقیده دارند این مزار یک (لوطی) است مطربهای دوره گرد را لوطی مینامند. ولی گویند صاحب این مقبره شب عروسیش فوت نموده و هر ساله معتقدین به او در سالروز مرگش که در روز آخر ماه ذیالقعده به مدت ۷ روز با ساز و دهل و آوازخوانی و رقص و پای کوبی میکنند. این مراسم به دو جهت انجام میشود. یکی این که لوطی فوت شده چون عمرش را به مطربی و شاد کردن مردم گذرانده وصیت کرده که بعد از مرگش نیز در کنار مزارش رقص و پای کوبی و در حقیقت مراسم شادی بر پا شود. و خواسته است تأثیر وجود خود را در شادمانی مردم بعد از مرگش نیز حفظ کند. دیگر اینکه این شخص که در شب عروسیش فوت کرده بسیار مجرب و مورد توجه افراد طائفه اش بوده و چون عروسی نافرجامی داشته و حسرت بگور برده است. دوستدارانش هر ساله در سالروز مرگش برای او جشن عروسی میگیرند و یاد عروسی او را زنده میدارند. البته چون پیروان صاحب مزار شیعه مذهب هستند در ماه محرم نیز مراسم سوگواری و روضه خوانی در این مقبره بر پا میشود.»
- قدمگاه خضر در جنوب غربی چابهار در محلی بنام سپوزه واقع گردیده است. خواجه خضر از مشایخ مورد احترام بومیها بوده و وی مقبره ای ندارد زیرا مردم بر این باورند که او زنده و پاسدار لنجها و قایقهایشان میباشد. درقدیم مراسم خاصی در این قدمگاه بر پا میشد، مردم قربانی و یا خرما و حلوا به مکان مورد نظر و در بین افراد تقسیم میکردند.
ساختمانها
- ساختمان قدیمی تلگرافخانه چابهار در خیابان مولوی قرار دارد. این ساختمان در سال ۱۲۸۱ ه. ق به وسیله انگلیسها ساخته شده است. از قدیمی ترین ساختمانهای سنگی موجود در شهر چابهار است که به منظور رونق دریانوردی، تجارت و ایجاد ارتباط با هند، گواتر، چابهار، جاسک، بندر عباس توسط مجریان خط تلگراف انگلیس در دو طبقه ساخته شده است.
- چاه باستانی پلان در بخش پلان روستای پلان قرار دارد و از دوره هخامنشی (سلطنت کوروش) است. این چاه باستانی با آجر ساخته شده است.
- چاه باستانی تیس کوپان در دهستان کمبل سلیمان روستای تیس کوپان قرار دارد. این چاه در ارتفاعات شرقی غریی تیس کوپان قرار دارد که در کوه تراشیده شده است و به شکل مربع در اندازههای ۵/۱ در ۵/۱ متر احداث شده است.
- سدهای تیس در روستای تیس در دو طرف دماغهای قراردارند که قلعه تیس بر روی آن واقع است. آثار این سدها به ارتفاع ۲۰ سانتیمتر باقی است ودر ساخت آنها از سنگهای تراشیده شده و سنگهای دریایی تیز وبلند ملات ساروج استفاده شده است. تقریباُ این سدها هشت متر ارتفاع داشتهاند که ۶/۴ متر آن به مرور زمان در زیر ماسههای ساحلی مدفون شده است. انتهای یکی از آنها به کوه پیل بند و دیگری به کوه شهباز بند منتهی میشده که به عنوان مانعی از هدر رفتن آب شیرین ناشی از باران جلوگیری میکردهاند.
موقعیت اقتصادی
براساس پیش بینی محققان سازمان ملل در زمینه حمل و نقل بین المللی، حدود نیمی از حمل ونقل جهان میان خاور دور با سایر نقاط دنیا انجام میشود. از مجموع ۳ کریدور حمل ونقل جهانی که کارشناسان سازمان ملل برای این امر پیش بینی کرده اند، ۲ کریدور ازایران میگذرد و چابهار نقطه عبور جنوبیترین کریدور شرقی–غربی جهان خواهد بود. این کریدور از «دروازه ابریشم» درچین آغاز میشود و قلب اقتصاد این کشور یعنی استان کانتون را تغذیه کرده و به سرزمین آسیای جنوب شرقی میپیوندد و پس از طی این مسیر وارد هندوستان شده و با پوشش مهمترین شهرهای این ناحیه مانند کلکته، ناکپور، جایپور، حصیرآباد، کراچی و بن قاسم به چابهار میرسد.
دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار
تاريخچه:
این دانشگاه در سال 1355 با همکاری دانشگاه سات هامپتون انگلستان و دانشگاه سیستان و بلوچستان (تحت عنوان دانشکده دریانوردی و علوم دریایی چابهار) جهت تربیت نیروی متخصص ناوگان دریایی کشور تاسیس شد و مدیریت و راهبری آن توسط پرسنل و مدرسین انگلیسی انجام می گرفت.
در سال 1357 با پیروزی انقلاب اسلامی ایران کلیه پرسنل خارجی دانشگاه را ترک نموده و کلیه امور به استادان ایرانی محول شد. تاکنون 25 دوره دانشجو در رشته دریانوردی عرشه و 11 دوره مکانیک کشتی از طریق کنکور سراسری به این دانشگاه وارد شدند. در حال حاضر 19 دوره از دانشجویان عرشه و 3 دوره از دانشجویان مکانیک کشتی و 8 دوره از دانشجویان مدیریت بازرگانی دریایی فارغ التحصیل و جذب بازار کار داخلی و ارگانهای دریایی و شرکتهای کشتیرانی شده اند. اینک 5 دوره دانشجوی دریانوردی ، 4 دوره دانشجوی مکانیک کشتی و 11 دوره مدیریت و بازرگانی دریایی در حال تحصیل می باشند. این دانشگاه در سال 1381 از دانشگاه سیستان و بلوچستان منفک گردید و بعنوان یک مرکز آموزش عالی دریانوردی و علوم دریایی مستقل کار خود را تا سال 1384 ادامه داد و از تیر ماه سال 1384 از مرکز آموزش عالی به دانشگاه ارتقاء یافت و رشته های جدید مهندسی کشتی سازی، مهندسی الکترونیک و مخابرات دریایی و مهندسی شیلات نیز به رشته های قبلی اضافه گردید. در حال حاضر تمام دروسی که قبلاً توسط استادان خارجی تدریس می شد اینک توسط استادان ایرانی منجمله فارغ التحصیلان ممتاز این دانشگاه که دکتری خود را با استفاده از بورس همین دانشگاه از خارج از کشور اخذ نموده اند ارائه و مدیریت می شود.
دانشگاه دارای یک مجتمع آموزشی با 680 دانش آموز متشکل از دبستان و راهنمایی غیرانتفاعی و دبیرستانهای شبانه روزی دخترانه، پسرانه و مراکز پیش دانشگاهی می باشد.
این مجتمع از سال 1370 تاکنون یکی از پایگاههای تعلیم و تعلم باکیفیت عالی در منطقه بوده که تمام دانش آموزان ورودی آن از سوم راهنمایی از طریق آزمون سراسری سازمان سنجش و آموزش کشور پذیرفته می شوند. حدود 100% از فارغ التحصیلان این مجتمع در کنکور سراسری دانشگاهها نیز قبول شده و تعدادی از اعضاء هیئت علمی فعلی دانشگاههای کشور بویژه در سطح استان (چابهار، زابل، زاهدان) و متخصصین منطقه از فارغ التحصیلان این مجتمع شبانه روزی می باشند. این دانشگاه در حال حاضر بعنوان یکی از دانشگاههای تخصصی و قطب آموزش و پژوهش صنعت دریانوردی و علوم دریایی ایران و خاورمیانه بوده و دارای 3 دانشکده و حدود 2000 نفر دانشجو در حال تحصیل دارد:
1-دانشکده مهندسی دریا:
-کارشناسی مهندسی الکترونیک و مخابرات دریایی
-کارشناسی ارشد دریانوردی –حمل و نقل دریایی
-کارشناسی ارشد دریانوردی-بندر و کشتیرانی
2-دانشکده علوم دریایی :
-کارشناسی مهندسی منابع طبیعی (گرایش شیلات)
-کارشناسی فرآوری محصولات شیلاتی
-کارشناسی تکثیر و پرورش آبزیان
-کارشناسی زیست شناسی (گرایش دریا)
3- دانشکده مدیریت و حمل و نقل دریایی:
-کارشناسی مدیریت بازرگانی دریایی
-کارشناسی مدیریت بازرگانی دریایی (گرایش گمرکی)
-کارشناسی مدیریت بازرگانی دریایی (گرایش بندر و کشتیرانی)
-کارشناسی مدیریت بازرگانی دریایی(گرایش مناطق ویژه)
-کارشناسی علوم اقتصادی –اقتصاد بازرگانی
-کارشناسی ارشد مترجمی زبان انگلیسی
گروههای آموزشی مستقل:
گروههای مذکور به کلیه دانشکده ها خدمات آموزشی ارائه می نمایند.
رشته های جدید التاسیس: رشته های زیر اخیراً و در سالهای 1385و 1386 به تصویب وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری رسیده و فعالیت خود را آغاز نموده است .
کارشناسی ارشد:
-حمل و نقل دریایی -بندر و کشتیرانی
-مترجمی زبان
کارشناسی :
-زیست شناسی دریا
-اقتصاد و بازرگانی
-مهندسی عمران گرایش سازه دریایی
-فرآوری محصولات شیلاتی
-تکثیر و پرورش آبزیان
کاردانی:
-ناوبری
تعداد کل رشته های تحصیلی دانشگاه 23 رشته می باشد.
پردیس جدید (صد هکتاری) دانشگاه: پردیس جدید دانشگاه در بین چابهار و کنارک جنب کارخانه آب شیرین کن کنارک در اراضی شهر جدید تیس قرار دارد و دارای بخشهای زیر است. 1-اردوگاه پیامبر اعظم (ص) 2-دانشکده شیلات و آبزیان 3-مرکز تحقیقات علوم دریایی چابهار-کنارک
مراکز تحقیقاتی و گروههای پژوهشی دانشگاه:
الف-مرکز تحقیقات زمین شناسی : 1-گروه پژوهشی زمین شناسی دریایی-رسوب شناسی 2-گروه پژوهشی مورفولوژی سواحل و پوسته اقیانوسی.
ب-مرکز تحقیقات علوم زیستی دریای عمان: 1-گروه پژوهشی زیست دریا 2-گروه پژوهشی فناوری دریا.
ج-مرکز تحقیقات اقتصاد و مدیریت بازرگانی: 1-گروه پژوهشی اقتصاد و بازرگانی 2-گروه پژوهشی مدیریت بازرگانی.
د- و گروه پژوهشی زبان و ادبیات انگلیسی .
فاصله چابهار با بنادر و شهرهای جهان
الف- فاصله دریایی بندر چابهار با بعضی از بنادر مهم جهان
- بمبئی ۷۶۸ مایل دریایی
- پوسان ۵۶۴۵ مایل دریایی
- سیدنی ۶۶۵۵ مایل دریایی
- لندن ۵۶۸۶ مایل دریایی
- شانگهای ۵۳۷۹ مایل دریایی
- مسقط ۱۵۱ مایل دریایی
- هنگ کنگ ۴۶۰۲ مایل دریایی
- هامبورگ ۶۰۰۱ مایل دریایی
- یوکوهاما ۷۰۰ مایل دریایی
- شارجه ۳۷۵ مایل دریایی
- کیپ تاون ۳۰۰۰ مایل دریایی
- کویت ۸۹۵ مایل دریایی
- دبی ۳۶۴ مایل دریایی
- کراچی ۳۶۰ مایل دریایی
ب- مسافت از دیگر نقاط به منطقه آزاد چابهار
- تهران ۲۲۸۶ کیلومتر
- زاهدان ۷۳۱ کیلومتر
- مرز افغانستان ۹۰۰ کیلومتر
- مشهد ۱۶۴۷ کیلومتر
- کراچی ۷۰۰ کیلومتر
- عشق آباد ۱۹۱۹ کیلومتر
- دوشنبه ۲۹۵۷ کیلومتر
- تاشکند ۳۴۰۶ کیلومتر
- بیشکک ۳۸۹۲ کیلومتر
- آلماتا ۴۲۱۶ کیلومتر
بندر چابهار
در سال ۱۳۵۲ طرح جامع تاسيس بندر چابهار مطرح و قراردادهاي مربوطه با پيمانكاران منعقد شد. پس از انقلاب اسلامي به دليل كمبود منابع مالي ، بخشي از طرح به تعويق افتاد و بخشي از طرح شامل اسكله نصب سريع و موج شكن به اتمام رسيد. بندر شهيد بهشتي به عنوان بندر اصلی چابهار در سال ۱۳۶۱ با توجه به جنگ عراق و ايران و با تاكيد دولت بر لزوم داشتن بندر در خارج از تنگه هرمز و خليج فارس احداث گرديد. بندر شهيد كلانتري نيز باتكميل چهار پست اسكله فلزي در سال ۱۳۶۲ عملاً به بهره برداري رسيد. با راه اندازی اسکله ۵ بندر شهید کلانتری و اسکله ۵ بندر شهید بهشتی در سالهای گذشته، در حال حاضر بندر چابهار ظرفیت پهلودهی کشتیها با آبخور ۱۲٫۵ متر را دارد.
منطقه آزاد چابهار
منطقه آزاد چابهار با مساحت ۱۴ هزار هکتار در منتهی الیه جنوب شرقی ایران در ۲۵ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۲۷ دقیقه طول شرقی در شرق خلیج چابهار و در کنار آبهای دریای عمان قرار دارد. این منطقه بهوسیله شبکه حمل ونقل زمینی و هوایی از شمال به کشورهای آسیایی میانه و افغانستان، از شرق به پاکستان و از جنوب به اقیانوس هند اتصال مییابد. دسترسی مستقیم به آبهای آزاد و قرارداشتن در خارج از خلیج فارس و همینطور عدم آسیب پذیری در مواقع بروز بحران، موقعیت استراتژیکی را برای ایجاد یک گذرگاه ارتباطی بین کشورهای آسیابی میانه و سایر کشورهای جهان فراهم آورده است.
منابع
- اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی، ص۱۳۰.
- نام شهردار
پیوند به بیرون
وب سایت همایش بین المللی چابهار،ترانزیت و توسعه محور شرق